Birinci Dünya Savaþý sonlarýnda Fransa daki toplama kamplarýnda sivil Türk esirler




Ocak 1915 ten itibaren, Fransa daki Türk asýllý Osmanlý vatandaþlarý tutuklanýp toplama kamplarýna gönderildiler.


Bu sivil Türk esirleri 30 Ekim 1918 e kadar, La Chartrouse, Garaison ve Pontmain deki toplama kamplarýnda yaþadýlar.
Arkadaþýmýz Ali Özuyar, bu sivil esir Türklerin öykülerini araþtýrdý...
Birinci Dünya Savaþý nda Fransa, Ýngiltere ve Rusya da yaþayan Ýttifak Devletleri grubunun [Almanya, Osmanlý ve Avusturya-Macaristan imparatorluklarý ile Bulgaristan] vatandaþlarý büyük bir tehdit altýndaydý. Ayný tehdit, Ýttifak Devletleri grubunun sýnýrlarý içinde yaþayan Ýtilâf Devletleri vatandaþlarý için de geçerliydi. Ancak uygulama devletten devlete deðiþiyordu...
Savaþ baþladýðýnda, önce Ýngiltere, ardýndan da Fransa ve Rusya, sýnýrlarý içinde yaþayan Alman, Osmanlý ve Avusturya-Macaristan uyruklu sivil yabancýlarý,potansiyel casus olarak görüp, dikenli tellerin ardýna hapsettiler.
Ýlk sivil esir kampý, Ýngilizler tarafýndan kuruldu. Ardýndan Fransa ve Rusya da, ülkelerindeki yabancý sivilleri düþman sayarak, yaþam koþullarý hiç de elveriþli olmayan toplama kamplarýnda enterne etmeye baþladýlar.
Ýtilâf Devletleri grubunun bu politikalarýna ilk tepki, Almanya dan geldi: Almanya misilleme olarak, ülkesinde yaþayan yaklaþýk beþ bin Ýngiliz i tutukladý ve Berlin yakýnlarýndaki Ruhleben Sivil Esir Kampý na yerleþtirdi.
Ýngiltere, Fransa ve Rusya nýn yabancý düþmanlara karþý uyguladýðý bu politikaya bire bir mukabele etmeyerek konuya daha esnek bir biçimde yaklaþan devletler ise, Avusturya-Macaristan ve Osmanlý imparatorluklarý oldu.
Her iki imparatorluk da, sýnýrlarý içinde yaþayan yabancýlar için esir kampý, toplama kampý tarzý giriþimlere baþ vurmadý. Ancak söz konusu yabancýlarý gözetim altýnda tutarak, kendilerinden, bulunduklarý yerleri terk etmemelerini istedi. Þüpheli gördüklerini ise, sürgüne gönderdi...
Savaþ baþladýðýnda Fransa da yaklaþýk on bin; bazý kaynaklara göre de, sekiz bin Osmanlý vatandaþý bulunuyordu. Ermeni, Rum, Süryani, Yahudi ve Maruni asýllý Osmanlý vatandaþlarý, bunlarýn büyük çoðunluðunu oluþturuyor.
Türk kökenli Osmanlý vatandaþlarý ise azýnlýktaydýlar ve tehdit altýnda olanlar da, onlardý. Çünkü dönemin Fransýz Hükümeti, Ermeni, Rum, Yahudi, Süryani ve Maruni asýllý Osmanlý vatandaþlarýna; kendi milliyetlerini ispat ve ikamet ettikleri yerlerdeki tanýnmýþ bir Fransýz vatandaþýndan sertifika getirmek suretiyle, çalýþma ve oturma izni veriyordu.
1915 in ilk ayýndan itibaren, Fransa daki Türk asýllý Osmanlý vatandaþlarý tutuklanmaya ve ardýndan da toplama kamplarýna gönderilmeye baþlandý. Bu sivil Türk esirleri; La Chartrouse, Garaison ve Pontmain’deki toplama kamplarýna yerleþtirildiler...
La Chartrouse kampý, Arles kenti civarýnda, Bouches-du-Rhône bölgesindeki Saliers de kurulmuþtu ve çok sonralarý, II. Dünya Savaþý yýllarýnda, 1942 ilâ 1944 arasýnda, Vichy Fransa sýnda bu toplama kampý, Fransýz çingeneleri için de kullanýldý...
Pirene Daðlarý ndaki [Hautes Pyrénées] Garaison kasabasýnda, eski ve büyük bir manastýrda ve çevresinde kurulan Garaison Kampý nda ise, daha çok Alman kökenli aileler interne edilmiþti.
Fransýz devlet adamý Pierre Mendès France ýn savaþ günlüklerinde de yer alacak olan bu toplama kampý, 1914 ilâ 1919 arasýnda, kesintisiz faaliyet halindeydi. Çok sonralarý Nobel Barýþ Ödülü de alacak olan Afrika âþýðý Dr. Albert Schweitzer de birkaç ayýný Garaison daki toplama kampýnda geçirecekti...
Enterne edilmiþ sivil Osmanlý vatandaþý Türklerin büyük çoðunluðu, Pontmain deki kamptaydý. Batý Loire bölgesinde, Mayenne Vadisi nde yer alan Pontmain Kampý ndaki sivil esirler, olumsuz kamp koþullarýna raðmen Ýngiltere dekilere esirlerden daha þanslýydýlar. Çünkü en azýndan, aileleriyle birlikte enterne edilmiþlerdi...
1917 Þubat ýnda Fransa daki sivil Türk esirlerin sayýsý 324 e yükseldi. Osmanlý Arþivi ndeki belgelere göre, Pontmain deki kampta 150 Türk esirin yaný sýra, 2 evli Türk çifti ile 3 Türk ailesi bulunuyordu.
Olumsuz kamp koþullarýnda, Türk esirlerini en çok zora sokan para idi. Dönemin Fransýz Hükümeti, enterne edip her türlü özgürlüklerini ellerinden aldýðý bu siviller için, herhangi bir ödemede bulunmuyordu.
Pontmain Kampý ndaki bu durum, Osmanlý basýnýnda da yankýlandý. Tanin gazetesi, Fransa daki Düvel-i Merkeziye Tebaasý baþlýðýyla Türk esirlerin içinde bulunduklarý sýkýntýlarý kamuoyuna duyurdu.
Bu habere ilk tepki, Osmanlý topraklarýndaki Fransýz çýkarlarýný ve Fransýz vatandaþlarýný himaye eden Felemenk Sefareti nden geldi. Sefaret, gazetedeki haberin asýlsýz olduðunu öne sürerek Fransýz Hükümeti nin böyle bir þey yapmayacaðýný bir yazýyla Osmanlý Hariciye Nezareti ne bildirdi... Bu kamp da, 1914 ten 1920 ye kadar faaliyet gösterdi.
Osmanlý Hükümeti Pontmain de esir tutulan Osmanlý tebaasý için, 1916 yýlýnda Ýstanbul daki ABD Sefareti aracýlýðýyla, esirlere daðýtýlmak üzere, 12 bin 826 Fransýz Frangý [50 bin Osmanlý Kuruþu] göndermiþ; ancak bu miktarýn tamamý esirlere daðýtýlamamýþtý.
Amerika nýn 1917 yýlýnda Ýtilâf Devletleri safýnda savaþa girmesi üzerine, iki ülke arasýndaki iliþkiler kesildi. Dönemin Amerikan Hükümeti, sivil Türk esirlere yardým için gönderilen ve elinde kalan paranýn [7 bin 541 Fransýz Frangý] yarýsýný Ýspanya Sefareti ne devretti. Ýspanya Sefareti aracýlýðýyla da, Pontmain deki sivil Türk esirlerine aylýk baðlandý.
Buna göre, tek baþýna olan sivillere 10, eþiyle birlikte bulunanlara 20 ve kamptaki üç aileye de 30 ar Frank aylýk baðlandý.
Savaþýn son yýlýnda, Pontmain Kampý ndan ülkelerine dönen iki Avusturya vatandaþýnýn Viyana daki Osmanlý Elçiliði ne gönderdikleri mektuplarda da, Müslüman-Türk esirlerin sefalet ve ihtiyaç içinde bulunduklarýndan bahsedilerek, insanlýk dýþý ve tahammülü imkansýz davranýþlarla karþýlaþan Fransa daki bu esirlerin durumlarýnýn iyileþtirilmesi gerektiðinden söz ediliyordu.
Bu tür bilgiler doðrultusunda harekete geçen Osmanlý Hariciye Nezareti de, bütçesinden para ayýramadýðýndan, daha önceleri Meclis-i Vükelâ nýn almýþ olduðu karar uygulandý. Harbiye Nezareti ve seferberlik bütçesinden, Pontmain deki sivil Türk esirlerine para yardýmý yapýldý.





Tarih ve Toplum Dergisi