Soru: Rasûl-ü Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimiz’in “Benim gözlerim uyusa da kalbim uyumaz!” sözünü nasýl anlamalýyýz?

Cevap: Hazreti Âiþe validemiz, Ýnsanlýðýn Ýfthar Tablosu’nun (aleyhi ekmelüttehâyâ gece ibadetini nazara verirken, bir keresinde kendisine “Yâ Rasûlallah! Vitr’i kýlmadan mý uyuyorsunuz?” diye sorduðunu ve Allah Rasûlü’nün “Yâ Âiþe! Þüphesiz benim gözlerim uyur, fakat kalbim uyumaz!” buyurduðunu söylemiþtir.

Gece Ýbadeti ve Vitir Namazý

Hazreti Sâdýk u Masdûk Efendimiz’in “Kalbim uyumaz” deyiþine sebep olan soru (sebeb-i vürud) nazar-ý itibara alýndýðýnda, Allah Rasûlü’nün, bu sözü biraz istirahat ettikten sonra kalkýp teheccüd ve vitir namazýný kýlmak üzere müteyakkýz bir surette yattýðýný ifade sadedinde söylediði anlaþýlacaktýr.

Bir hadis-i þerifte, “Gecenin sonunda uyanamayacaðýndan korkan, gecenin evvelinde vitri eda etsin, sonra yatsýn! Gece kalkabilen ise vitri o zaman kýlsýn! Çünkü gecenin âhirindeki kýyamda rahmet melekleri hazýr olur.” buyurulmuþtur. Bir baþka nebevî sözde de, “En son kýldýðýnýz namaz vitir namazý olsun.” denilmiþtir. Bu itibarla, gece uyanabilecek kimselerin vitir namazýný tehir etmeleri daha faziletlidir. Ayrýca, teheccüde kalkma hususunda zorlayýcý bir sâik olmasý için vitri sonraya býrakmak ve vâcibi eda etmek maksadýyla mecburen uyanýnca birkaç rek’at nafile namaz kýlmaya gayret göstermek gece ibadetini itiyad haline getirebilme yolunda mühim bir vesiledir.

Ýþte, Hikmetin Lisan-ý Fasîhi (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimiz’in, kalbinin her zaman uyanýk olduðunu beyan ediþi münasebetiyle en evvel akla gelmesi gereken hususlar; kendisi için -normal þartlarda- gece ibadetine kalkamama gibi bir endiþenin söz konusu olmadýðý, biraz istirahat etmek üzere gözlerini yumsa da mübarek gönlünün namaz heyecanýyla hep tetikte bulunduðu ve salât-ý vitri umumiyetle teheccüdden sonraya býraktýðýdýr.

Kesintisiz Huzur ve Dâimî Yakaza

Rehber-i Ekmel (aleyhi elfü elfi salâtin ve selâm) Efendimiz’in hayatýna genel olarak bakýldýðýnda ise; “Kalbim uyumaz” beyanýndan, O’nun hususî donanýmýna, özel konumuna ve kendi seviyesine has bir maiyyete mazhar kýlýndýðýný istinbat etmek lazýmdýr. Evet, Cenâb-ý Hak, Hazreti Rûh-u Seyyid’il-Enâm’a öyle bir tabiat vermiþtir ki, O her an, hatta gözlerini kapayýp dinlendiði zamanlarda dahi Rabbin huzurunda duruyor gibidir ve gönül ufkunda o huzurun âdâbýna hep riâyet etmektedir.

Aslýnda, ümmet-i Muhammed’den (aleyhissalâtü vesselam) bazýlarý, Cenâb-ý Hak ile münasebetleri bir an kesilse mahvolacaklarýna inanmýþ; ne zaman O’nunla irtibatlarýnýn azýcýk perdelendiðini hissetseler ve muvakkat bir bulutlanmaya maruz kalsalar neredeyse kalbleri duracakmýþçasýna korkmuþlardýr. Bir ömür boyu, her zaman O’nu görüyor ya da en azýndan O’nun tarafýndan görülüyor olma þuuruyla yaþamýþlardýr. Çýraklarýnýn dahi gafletten bu derece uzak kaldýklarý hesap edilirse, Sultanlar Sultaný’nýn gözlerini yumduðu zamanlarda bile asla gaflete dalmayacaðý daha iyi anlaþýlacaktýr.

Evet, Allah Rasûlü çok farklý bir maiyyete mazhar idi ve çok farklý bir “maallah” hakikatini temsil ediyordu. Dolayýsýyla O, cismanîyet itibarýyla uyurken bile gönlüyle her zaman uyanýktý. Tasavvuftaki ifadesiyle “yakaza” O’nun daîmî haliydi.

Lügat itibarýyla uyanýklýk demek olan yakaza; ýstýlah açýsýndan, Hakk’ýn emir ve yasaklarý karþýsýnda uyanýk, titiz ve duyarlý olmak; deðiþik makam ve mertebelerin bazý vâridlerine karþý her zaman fikrî ve ruhî istikameti muhafaza etmek, iltibaslara düþmemek ve hep basiret üzere bulunarak kulluk âdâbýný korumak manalarýna gelmektedir.

Gönlün yakazasý ise, Hakk’ýn her an, kullarýnýn her hâline nigehbân bulunduðunun þuuruyla, his, idrak, irade ve kalb ile O’na tahsis-i nazar ederek ve hep ilahî huzurun edeplerini gözeterek yaþamaktýr.

Evet, sürekli Hakk’ýn dergahýna müteveccih bulunmak ve “O her an beni gördüðüne göre, ben de her zaman temkinli olmalýyým” mülâhazasýyla O’ndan gelecek vâridatý beklemek müteyakkýz bir kulun devamlý hâlidir ve böyle bir hak yolcusu ömür boyu Cenâb-ý Hakk’ýn riayet ve inâyeti altýndadýr. Bu mansýbýn en büyük kahramaný Hazreti Sultanu’l-müteyakkýzîn, “Benim gözlerim uyur kalbim uyumaz” beyanýyla iþte böyle bir yakaza-i dâimîye iþaret buyurmuþtur.

Gönül Uyanýklýðý Esastýr

Ferîd-i Kevn ü Zaman (aleyhissalatü vesselam) Efendimiz’in dâimî bir yakaza içinde bulunmasý, mükellefiyeti açýsýndan da O’nun tavýrlarýna aksetmiþtir. Allah Rasûlü’nün kalbi daima uyanýk bulunduðundan -sadece kendisine has bir keyfiyet olarak- uykudan kalktýktan sonra hemen namaza durduðu vâkîdir.

Hazreti Ýbn Abbas (radýyallahu anh) Rasûl-ü Ekrem’in yanýnda namaz kýldýðý bir geceyi anlatýrken “Namazýný bitirince yana yaslandý ve uyudu. Hatta nefes alýþ veriþleri uykuda olduðunu belli edecek þekildeydi. Bir müddet sonra Bilâl (radýyallahu anh) gelerek sabah namazý vaktini haber verdi. Bunun üzerine, Allah Rasûlü mescide çýkarak namazýný kýldý; fakat abdest almadý.” demiþtir. Demek ki, Fahr-i Kâinât Efendimiz’in mübarek kalbi, uyku da dahil her zaman abdestinden emin olacak ve abdestinin bozulup bozulmadýðýný bilecek kadar hüþyardýr.

Diðer taraftan, insanýn uyumasý ya da uyanýklýðý illa gözlerinin açýk ya da kapalý olmasýna baðlanmamalýdýr. Gözü açýk olup da gönlü uyuyan bir sürü insan vardýr. Gözlerinin mevcudiyetine raðmen göremeyen, kulaklarý olduðu halde iþitemeyen ve maddî bir kalb taþýsa da hakikatleri anlayamayan pek çok kimse bulunduðunu Kur’an-ý Kerim ifade etmektedir.

Aslýnda, hakiki görme mahalli kalbdir. Kalb gözünün açýklýðý da diyebileceðimiz basîret sayesinde insan, ilâhî tecellîlerle nurlanýp Zât-ý Ulûhiyetin ünsiyeti ziyâsýyla sürmelenmiþ bir idrâke sahip olur. Bu idrak ile de o, delil ve þâhide ihtiyaç duymadan eþyânýn perde arkasý sýrlarýyla halvete erer ve aklýn þaþkýn þaþkýn dolaþtýðý yerlerde gider hakikatler hakikatine ulaþýr.

Bundan dolayýdýr ki, sýradan insanlar açýsýndan gaflet vakti sayýlan uyku zamaný bile Ýnsanlýðýn Ýftihar Tablosu için metafizik dünyalara açýlma rýhtýmý olmuþtur. Çünkü O’nun hayali hep dupduru, rüyalarý da sahihti. O, gözleri kapalý olduðunda dahi basiretiyle görülmezleri görüyor, hadiseleri süzüyor ve her þeyi deðerlendiriyordu. Hatta maiyyetinin derinleþtiði ve tamamen dünyaya kapandýðý anlar, O’nun duymasýnýn, görmesinin, idrak etmesinin ve deðerlendirmesinin en keskin olduðu zamanlar sayýlýrdý. Mâsivâdan tamamen alâkasýný kestiði o türlü hallerde vahiy geldiði çok olurdu. Allah Rasûlü, o halde iken, inzal olunan ayetlerin tek kelimesini bile zayi etmiyor; bazen bir cüz kadar yekûn tutan âyât-ü beyyinâtý bir anda kelimesi kelimesine hafýzasýna yerleþtiriyordu. Oysa ki, o esnada kendisine dokunulsa farkýna varamayacak kadar dýþa karþý kapalý oluyordu; fakat, þuuru fevkalâde uyanýktý.

Bu itibarla, Rasûl-ü Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimiz’in gözleri uyusa da kalbi hiç uyumazdý; belki zahirî ve cismanî ihsaslarýnýn (dýþ duyu organlarýnýn) muvakkaten iþlemediði anlar olurdu, fakat, ihtisaslarý (havâss-ý bâtýnenin, yani iç idrak latifelerinin duyuþlarý her zaman faaldi.


Fethullah GÜLEN