Nehrin kenarýnda olduðunu sanýyorsun ama kenarý yok nehrin. "Çýkarýn kâðýtlarý!" denmesini bekliyorsun ama kâðýttan bir gemidesin. Dürbününle karayý arýyorsun ama bir gözün "Yakýn"da diðer gözün "Uzak"ta yalpalýyor.

Cevherinle ilgili bir fikrin olmadýðý için ateþten kaçýyorsun. Oysa kýymetli madenler nasýl da atýyorlar kendilerini alevlerin kucaðýna. Saflýklarýný ispat edebilmek için nasýl da eriyorlar! "Fetn" bir derece sýnavý cevheri arayan. Öðretmen, bir kuyumcu yani fettan. Pusu kuruyor altýn ve gümüþe ateþle sýnamak için. Cehennemde ayýrýyor cevheri topraktan. Lisânu'l- Arab þahidi oluyor bu arýnmanýn. Þeytana "fettan" adýný veriyor, hýrsýza ve kadýna da. Kuyumcu fettan olur da altýn ve gümüþ olmaz mý? O meþin ciltli kamus iç geçirip uçuþan sayfalarýyla, altýn ve gümüþe "Ýki fettan" demekten geri durmuyor. Ya insanlarý imtihan eden melekler toprak altýnda. Sýnavýn iki burcu "Münker" ve "Nekir"? Onlar da "Kabrin iki fettaný." Nehirler akýyor yeryüzünde, nehirler akýyor yeraltýnda. "Bilin ki mallarýnýz ve çocuklarýnýz birer fitnedir..." (Enfal, 28) Fitne, yani imtihan. "Allah'ým, fitnelerden sana sýðýnýrým!" diyen birine gülümsüyor Hz. Ömer, "Rabbinin sana mal ve evlat vermesini istemiyor musun?" Nehirler akýyor. Sýnav kâðýtlarý daðýtýlýyor her deltada. Þer ve hayýr kâðýtlarý.

Nehrin denize karýþmasýný bekliyorsun ama deniz çoktan bulutlara karýþtý. Belâ nehirleri geziyor semada; gam, musibet, sýkýntý, darlýk... Puaný yüksek sorular. Firavun'un iþkencelerine "Büyük bela", Hz. Ýbrahim'in Ýsmail'i fedasýna, "Açýk bela", Bedir Savaþý'ndaki gibi yüz akýyla çýkýlan sýnavlara ise "Güzel bela" adýný veriyor Furkan. Güzeli seçiyor, milyarlarca iþ arasýndan. "O hanginizin daha güzel iþ yapacaðýný denemek için ölümü ve hayatý yarattý..." (Mülk, 2) Ve Þeyh-i Ekber'in dudaðýndan dökülüyor hikmet, görünce insanlýkta akan imtihan nehrini. Çatallaþtýðýnda bir ucu hayýr diðer ucu þer olan. Uçsuz bucaksýzdý imtihan, yetiþemiyordu âdemin ilmi. "Susayan da suyla denenmiþtir," ne demek! Nedir suyun müderrisliði! "Dedi ki: Yeryüzündeki her þeyi süs yaptýk/ Onlarý denemek için; kendi adýna bak ki, neye çalýþmaktasýn?/ Bu varlýðýdýr imtihanýn yiðit ol/ Ya zarar ya fayda yoldaþlýk eder insana/ Halbuki herkes denenmekte ve sýnanmakta/ Aklen Allah korkusuna sarýl, arzuna ise karþý çýk!" Çýkarýn kâðýtlarý!

Ýyilere bir þey olmaz sanýyorsun ama en çok peygamberlere mihnet verildi. Ýmtihan nehrine býrakýldý Hz. Musa'nýn sepeti. Hz. Eyyub'un yaralarýnda kurt nehirleri aktý. Hz. Yusuf'un peþinde ihtiras nehirleri. Akýþ sürüyordu, Ninova'dan ayrýlmýþtý gemi, sürükleniyordu. Ýmtihan kur'a peçesiyle gizlemiþti yüzünü. Karanlýk bir denizde biriken nehirler sorularýyla çekmiþti derinlere Hz. Yunus'u. Her belâ bir nimetti ve her nimet bir belâ. Ve Þeytan geldi de bir gün zehirli kelimeler býraktý Hz. Ýsa'nýn kulaðýna, "Mademki Allah'ýn takdir ettiðinden baþka bir þey olmaz diyorsun. Çýk daðýn zirvesine, býrak kendini aþaðý! Kurtulursun, takdir edilmiþse kurtulman!" Hz. Ýsa izin vermedi taþýmasýna nehrin gelecek zamanlara zehri. Öyle bir panzehir attý ki suya bütün balýklar dirildi: "Allah kullarýný imtihan edebilir. Kullarýnsa Allah Teâla'yý imtihan etmeye haklarý yoktur!" Ah Muhammed Mustafa! Senin mihnetlerin sayýlmakla biter mi! Aðrýlarýndan söz ediyor Âiþe validemiz, "Böylesine rastlamadým kimsede." Ya vahyin gecikmesi! Ya iftiralar pâk ailesine! Ya kaybedilen evlat! Ya açlýk, ya kuþatma! O iken belâ ateþinin en parlak mücevheri, düþmez bize inlemek. Söyle Niyâzî-i Mýsrî,
"Derd-i Hakk'a tâlib ol/ Dermana erem dersen/
Mihnetlere râðýb ol/ Âsâna erem dersen."

Ýmtihan bitti sanýyorsun ama omuzlarýndaki "yazarlar" durmaksýzýn yazýyor. Bu öyle bir imtihan ki "Kitap"a bakmak serbest. Gökyüzünden, denizlerden ve daðlardan kopya çekmek de. Bu öyle bir imtihan ki yeryüzünün her köþesinde baþýnda gözetmenler olmadan girebilirsin. Her dilde yazabilirsin cevaplarýný. Ýsmini yazmayý bile unutsan cevaplarýn geçerli. Bu öyle bir imtihan ki dört yanlýþ bir doðruyu götürmüyor, bir doðru on yanlýþý siliyor. Ýptal edilmesi mümkün olmayan bir sýnav bu, gizli sorularýnýn çalýnmasý mümkün olmayan! Üç saat on beþ dakika sürmüyor sýnav, son nefesine kadar sorularý cevaplayabilirsin. Sýnavdan çýkmak yok hemen, hep sýnav içindesin. Katý kurallarý yok. Sýnav esnasýnda konuþabilirsin, yemek yiyebilirsin, bilenlere sorabilirsin cevaplarý. En önemlisi beþ seçenek içinde saklanmýyor "Doðru". Ýki seçenek var yalnýz önünde. Siyah ve beyaz. Bütün yapacaðýn teslim olmak aydýnlýða.

A.Ali Ural