Kýzdýðý zaman namaza duran padiþah...

Sarayda Sultan Reþad ve Sultan Vahideddin döneminde dokuz yýl süreyle mabeyn baþkatiplik görevinde bulunan Ali Fuad Türkgeldi, bir eserinde saray dedikodularý çok olduðundan bahisle saraydaki rivayetleri ihtiyad kaydýyla telakki etmek lâzým geldiðini belirtir. Bu sebeple Osmanlý sarayýnda özellikle Padiþahlarýn hususiyetleri konusunda anlatýlanlarý daha da ihtiyatla karþýlamak ve birkaç kaynaktan incelemek gerekir. Çünkü aslý astarý olmadýk pek çok þey "saray dedikodusu" olarak kayýtlara geçmiþtir. Bu durum ise Osmanlý'nýn ve Osmanlý padiþahlarýnýn yanlýþ anlaþýlmasýna sebebiyet vermiþtir. Son dönem Osmanlý padiþahlarýnýn ise çok þanslý olduklarý söylenemez. Çöküþ sürecini giren bir imparatorluðun her gün bir parçasýnýn koptuðunu, bir müessesesinin çöktüðünü görmek hiç kuþkusuz onlarý ziyadesiyle üzmüþtür. Onlarýn çok samimi olmalarý bile fayda etmemiþ, imparatorluðun çöküþüne sed çekememiþtir. Bu padiþahlardan biri de Sultan Reþad'dýr. Yaþý altmýþa dayanýp ihtiyarlýk dünyasýna adým attýðý bir demde padiþahlýk makamýna gelen Sultan Reþad, sade yaþantýsýyla örnek bir devlet adamlýðý sergilemiþtir. Fakat yaþýnýn ilerlemesi nedeniyle býrakýn ata binmeyi, merdivenleri çýkarken bile zorlanmýþtýr. Nitekim bu hususu Ali Fuad þöyle anlatýr: "Sultan Reþad ahvâl-i âdiyede ne kadar halim ise uzakça bir yere gitmek, vapur ve sandala binip inmek gibi hususlarda o derecede titiz olurdu. Bu gibi âhvalde Baþmâbeynci Tevfik Bey ile ben yanýna sokulmayýp uzakta dururduk. Muatebâtýna Seryâver maruz kalýrdý. Fevkalâde bir misafir kabulünde ve büyük ziyafetlerde de inadçýlýk gösterirdi. Merdivenden inip çýkarken arkasýndan kimsenin gelmesini istemezdi. "Þayet arkadan birinin ayaðý kayýp düþecek olursa beni de þaþýrtýp muvazenemi kaybettirir" derdi. Bence asýl maksadý merdivenlerden inip çýkmakta zahmet çektiðini baþkalarýna göstermemekti." Ne var ki bu yaþlý padiþahýn hiç zorlanmadýðý çok önemli iki husus ise onca zorluða karþý az yemek yemek ve namazlarýný hiç kaçýrmamak hususunda gösterdiði gayrettir, hassasiyettir. Þu satýrlar ise bunun bir göstergesidir: Sultan Reþad: "Saraylara mahsus iki þey vardý; biri namaz diðeri yemek. Ýkisi de kalmadý" derdi. Çünkü harb esnasýnda sarayýn yemekleri pek bozulmuþtu. O kadar ki saray erkân ve memurînine mahsus sofraya bile et yerine patates köftesi verirlerdi. Kendisinin bu iki þeye de meraký olup namazýný daima kýlar ve "Elhamdulillah üzerimde namaz borcu kalmadý, hepsini kaza edip ödedim" derdi. Ýyi yemekten de anlardý. Fakat "Gayet az yiyip hiçbir vakit sofradan doyarak kalkmam." derdi. Ayrýca yemek yeme adabýný da çok iyi bilen Sultan Reþad, adabýna uygun yemek yeme becerisini gösteremeyenleri de eleþtirirdi. Nitekim bir gün öðle yemeði vermiþ ve hilâf-ý mu'radý olarak kendisi de sofraya birlikte oturmuþtu.
Yemekten sonra beni çaðýrarak Çanakkale hakkýndaki manzûmeyi Enver Paþa'ya tevdi etmek üzere verdiði sýrada "Baþkâtib, bu adam yemek yemesini bilmiyor; bamya ile su içiyor, hiç bamya ile su içilir mi ?" dedi. Sultan Reþad'ýn hiç hazzetmediði þeylerde birisi de konuklarýn kendi karþýsýnda ayak ayak üstüne atmalarýydý. Bu davranýþý hiç sevmeyen ve görgüsüzlük olarak addeden padiþah, bu tip davranýþý þiddetle eleþtirirdi. Sefirlerin, âdetleri veçhile kendi huzurunda ayak ayak üzerine atarak oturmalarýna kýzar ve bunu þöyle tenkid ederdi: " Gâvur geldi de ayaklarýný burnuma soktu." Sultan Reþad latifeyi sever, fakat gayet nezih olmasýný isterdi. Daima " Lâtife lâtif olmak gerek" derdi. Hiçbir vakit aðzýndan müstehcen söz
çýkmazdý. Yalnýzca Sultan Reþad mý? Sultan Vahideddin'in de mizaç bakýmýndan ondan geri kalýr tarafý yoktur. Nitekim þu ifadelerde ona aittir: Bizim hânedanýmýza her türlüsü gelmiþtir; sarhoþu gelmiþtir, zalimi gelmiþtir, delisi gelmiþtir, aptalý gelmiþtir, fakat dinsizi gelmemiþtir. Sultan Abdülaziz son nefesinde Kur'an'a sarýlarak öyle ruhunu teslim etmiþtir. Kaný ile mülemmâ olan Mushaf-ý Þerîf'i Yýldýz Kütüphanesi'nde buna büyük bir delildir. Sultan Reþad en önemli hususiyeti, kalbi temiz, tabiatý halim olup kendisi kimseyi incitmezdi. "Ben birine hiddet edersem kalbini kýrmamak için derhal namaza dururum; o vakte kadar hiddetim geçer" derdi.* Ne diyelim ruhlarý þad, mekânlarý cennet olsun. Fakat bir gerçek var ki Osmanlý devlet adamlarýndan öðreneceðimiz çok þey var. *Bkz. Ali Fuad Türkgeldi, Görüp Ýþittiklerim, TTKY. Ankara 1987, s. 268- 275. Fahri Güven * MilliGazete